Pani Profesor, jakie znaczenie dla chemików może mieć zrównoważony rozwój?
Dla chemików zrównoważony rozwój jest bardzo ważny, ponieważ to dzięki chemii mamy wyroby oraz zaawansowane technologicznie materiały, które dostarczane są wielu gałęziom gospodarki, np. przemysłowi farmaceutycznemu, motoryzacyjnemu, elektronicznemu, tekstylnemu czy budownictwu. Bez „zrównoważonej chemii” nie osiągnie się „zrównoważonego rozwoju”. Zrównoważona chemia w ogólnym ujęciu oznacza projektowanie, wytwarzanie i wykorzystywanie w procesach i wyrobach chemicznych produktów, pozwalających na osiąganie dużych korzyści ekonomicznych i jednocześnie przyjaznych środowisku. Na przestrzeni ostatnich lat bardzo dużo się zmieniło, przede wszystkim podejście producentów, którzy nie odpowiadają tylko za sam proces produkcji, ale również w dużej mierze za środowisko naturalne, czyli właściwe zagospodarowanie odpadów okołoprodukcyjnych. Ważnym aspektem jest również ciągłe doskonalenie technologii otrzymywania produktów, korzystanie z nowych propozycji i zastępowanie szkodliwych surowców wysokiej jakości zamiennikami pochodzenia naturalnego, eliminacja zanieczyszczeń, czy też korzystanie z energii pochodzącej z odnawialnych źródeł. To jest właśnie przestrzeń dla chemików, którzy poszukują nowych rozwiązań biorąc pod uwagę korzyści zarówno ekonomiczne jak i ekologiczne. Jako przykład mogę podać mikroplastik, który jest używany w kosmetykach takich jak peelingi czy produkty do mycia ciała. Pełni on rolę substancji ściernej, usuwającej zrogowaciały naskórek i oczyszczający skórę, niestety nie ulegający procesowi biodegradacji w środowisku naturalnym. Po nagłośnieniu tego problemu wiele firm kosmetycznych zobowiązało się do usunięcia tego składnika ze swoich produktów. W zamian zastosowano naturalne zamienniki: rozdrobnione łupiny orzecha włoskiego, pestki moreli, fusy od kawy. Społeczeństwo coraz częściej świadomie podchodzi do wyboru odpowiedniego produktu, dzięki czemu dłużej będziemy mogli cieszyć się naszym zadbanym, nietoksycznym środowiskiem. Bez nowych inwestycji przemysłu chemicznego, bez wdrażania innowacyjnych rozwiązań w zakresie zapewnienia bezpiecznych i zrównoważonych chemikaliów, bez opracowania nowych rozwiązań i bez wsparcia transformacji cyfrowej zrównoważony rozwój jest nierealny.
Chemicy potrafią dojrzeć to, co trudno zauważyć osobom nie mającym na co dzień styczności z nauką. W jaki sposób można dotrzeć z tą informacją do świadomości przeciętnych obywateli, konsumentów?
Ważnym zadaniem Uniwersytetu Gdańskiego, a tym samym i nauczycieli akademickich z Wydziału Chemii jest dzielenie się wiedzą oraz działania na rzecz lokalnego i międzynarodowego otoczenia. Nasze działania są nakierowane na podwyższenie świadomości oraz wiedzy na temat zagadnień związanych z wieloaspektowym oddziaływaniem na środowisko i społeczeństwo. Przekazywanie rzetelnych informacji opartych na naukowych faktach, ale podanych w przystępnej i zrozumiałej formie, obejmuje dzieci, młodzież oraz dorosłych o uformowanych poglądach. Pracownicy naukowi Wydziału Chemii posiadają długoletnie doświadczenie w zakresie popularyzacji nauki oraz realizacji wielu wydarzeń np.: wykłady otwarte dla szkół, Dzień Zrównoważonego Rozwoju, warsztaty dla uczniów szkół średnich, sobotnie spotkania z nauką (pokazy dr T. Plucińskiego), wykłady w ramach Gdańskiego Uniwersytetu III Wieku, wykłady w ramach kawiarni naukowych itp. Wiele wydarzeń popularyzujących naukę organizujemy wspólnie z innymi wydziałami. Dzięki kontaktom z Wydziałem Ekonomicznym realizujemy wspólny projekt „Science Clubs w Uniwersytecie Gdańskim – znane i nieznane oblicza nauki”, którego jednym z zadań jest promowanie idei zrównoważonego rozwoju, a w szczególności celów zrównoważonego rozwoju oraz realizacji społecznej odpowiedzialności nauki, głównie na podnoszeniu ekologicznej świadomości społeczeństwa. Podczas jednego z wydarzeń gościliśmy na Wydziale Chemii Marka Kamińskiego, który opowiadał o planach podróży wokół kuli ziemskiej „zero śladu węglowego”, spotkanie stało się inspiracją dla wielu młodych ludzi.
Uniwersytet Gdański od lat organizuje wydarzenia popularnonaukowe, których celem jest rozpowszechnianie informacji, popularyzacja wyników badań naukowych na tematy związane z ochroną środowiska, ekologią. Bardzo cenną inicjatywą jest kawiarnia naukowa organizowana w formule spotkań otwartych, które przybliżają działalność naukową pracowników uniwersytetu szerszemu odbiorcy czy organizacja Dnia Zrównoważonego Rozwoju. Czy mogłaby Pani coś więcej powiedzieć na temat tej inicjatywy?
Przez wiele lat w Trójmieście funkcjonował Bałtycki Festiwal Nauki. Inicjatorem BFN była Rada Rektorów Województwa Pomorskiego. Wydział Chemii już od I edycji miał duży wkład w rozwój Bałtyckiego Festiwalu Nauki poprzez liczne wydarzenia sprzyjające rozbudzeniu ciekawości i poznania chemii. Otworzyliśmy się wówczas na naszą społeczność lokalną przygotowując wykłady, warsztaty i pokazy dla uczniów szkół podstawowych, średnich oraz przedszkolaków (zawsze w piątek), natomiast wydarzenia sobotnie były skierowane dla całych rodzin. Od roku 2018 kiedy to zakończono działania w ramach BFN, Wydział Chemii nadal kontynuuje wiele wydarzeń popularyzujących naukę. Ostatnio w ramach projektu dofinansowanego z Ministerstwa Edukacji i Nauki z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” realizujemy w latach 2020–2022 wspólnie z prof. Barbarą Pawłowską, dr Magdaleną Markiewicz oraz mgr Izabelą Szlagowską projekt tak jak wcześnie już wspomniałam „Science Clubs w Uniwersytecie Gdańskim – znane i nieznane oblicza nauki”, w ramach którego m.in. mamy przewidziane wykłady naukowe czy Dzień Zrównoważonego Rozwoju.
Koncepcję pracy nad wykładami w ramach kawiarni naukowych trochę pokrzyżowała pandemia. Planowałyśmy, aby każde spotkanie odbyło się na innym wydziale, chciałyśmy pokazać różnorodność Uniwersytetu i przy filiżance kawy i ciastku wysłuchać wspólnie ze słuchaczami wykładu popularnonaukowego. Pandemia zmieniła nieco nasze plany, bo wykłady realizujemy w formie on-line, ale zapraszamy do ich wygłoszenia naukowców ze wszystkich wydziałów UG. To co ważne są one prowadzone przystępnym, łatwym językiem, zrozumiałym zarówno dla osoby nastoletniej, jak też starszej. Przekazywane w ten sposób informacje mają dużą siłę przekazu. Z kolei celem Dnia Zrównoważonego Rozwoju w Uniwersytecie Gdańskim jest promowanie, wspieranie idei i realizacji celów zrównoważonego rozwoju przez inicjowanie projektów promujących stosowanie zasad zrównoważonego rozwoju we wszystkich dziedzinach życia i działalności gospodarczej. Działanie ma zasięg ogólnoeuropejski i jego celem jest włączenie UG do europejskiej sieci działań na rzecz promowania zrównoważonego rozwoju w ramach organizowanego od 5 lat Europejskiego Tygodnia Zrównoważonego Rozwoju. W czasie trwania projektu przewidziałyśmy dwa wydarzenia. Przed nami drugie, które odbędzie się 3 czerwca 2022 r na Wydziale Chemii.
Na koniec chciałabym zapytać o działalność naukową Pani Profesor i jej związek ze zrównoważonym rozwojem.
Moje zainteresowania badawcze mieszczą się w obszarze inżynierii materiałowej oraz nanotechnologii chemicznej. Dotyczą głównie otrzymywania nowych materiałów hybrydowych nieorganicznych oraz organiczno-nieorganicznych w formie litej oraz nanowarstw domieszkowanych jonami lantanowców oraz związkami o znaczeniu biologicznym. Zajmuję się otrzymywaniem nanocząstek metali szlachetnych oraz struktur typu core-shell i ich wykorzystaniem zarówno w inżynierii materiałowej i spektroskopii, jak i w recepturach kosmetycznych.
Z mojego doświadczenia muszę przyznać, że szczególnie tematy związane z chemią kosmetyków znajdują szerokie zainteresowanie wśród odbiorców zarówno tych młodszych jak i trochę starszych. Jest to tematyka, którą łatwo można zachęcić dzieci i młodzież do nauki chemii, otrzymując w laboratorium różne kosmetyki i omawiając przy okazji związki chemiczne, które w nich występują. Wyzwaniem jest oddzielenie prawdy od fałszu. Często treści przedstawiane przez celebrytów podawane są w przejaskrawionej i wykrzywionej postaci. Dotyczy to np. konserwantów czy też filtrów UV w produktach kosmetycznych. Informacje przekazywane społeczeństwu muszą być oparte na naukowych faktach i dlatego tak ważne jest dzielenie się wiedzą oraz zastosowanie rozwiązań wypracowanych w laboratoriach naukowych i szeroko omówionych podczas dyskusji naukowców.
Link do wywiadu z dr hab., Beatą Grobelną, prof. UG na temat kosmetycznych mitów:
https://eu-es.facebook.com/NaukaEdukacja/videos/kosmetyczne-mity/856101301822983/
Rozmawiała dr hab. Sylwia Mrozowska, prof. UG.