Wramach programu Kultura (dla) zrównoważonego rozwoju podejmujemy krytyczny namysł nad rolą kultury we wdrażaniu celów zrównoważonego rozwoju. Kultura stanowi podstawę umożliwiającą zrozumienie strategii i działań podejmowanych w procesie wdrażania celów Agendy 2030. W CZR UG prowadzimy badania związane z kulturą (dla) zrównoważonego rozwoju, inicjujemy dyskusje dotyczące istotnych wyzwań współczesnego świata, tworzymy wirtualną półkę z książkami związanym z celami SDG, podejmujemy działania mające na celu promocję wizji budowy lepszego świata z korzyścią dla mieszkańców planety oraz jego naprawy, koncentrując się na 5 obszarach znanych z Agendy 2030: ludziach, planecie, dobrobycie, pokoju, partnerstwie.
Półka z książkami CZRUG
Aktualności programu
UNESCO World Conference on Cultural Policies and Sustainable Development
MONDIACULT 2022
28–30 września odbyła się Światowa Konferencja UNESCO MONDIACULT 2022, której celem była wspólna refleksja społeczności międzynarodowej nad polityką kulturalną na początku ostatniej dekady działań na rzecz realizacji Agendy 2030.
W jaki sposób działania kulturowe mogą wspierać społeczności w zmaganiach z wyzwaniami globalnymi? Jakie priorytety powinny wyznaczać polityki kulturalne w tym zakresie? Jakimi metodami kształtować silniejszy i prężniejszy sektor kultury, który będzie włączał kulturę jeszcze skuteczniej w działania na rzecz zrównoważonego rozwoju.
Konferencja została zorganizowana czterdzieści lat po pierwszej Światowej Konferencji na temat polityki kulturalnej MONDIACULT, która odbyła się w Mexico City w 1982 roku i 24 lata po Światowej Konferencji UNESCO dotyczącej Polityki Kulturalnej dla Rozwoju, która odbyła się w 1998 roku w Sztokholmie.
PRZYJĘCIE HISTORYCZNEJ DEKLARACJI DLA KULTURY
Na zakończenie trzydniowej konferencji sto pięćdziesiąt państw jednogłośnie przyjęło Deklarację dla Kultury. W dokumencie określono kulturę jako globalne dobro publiczne. Deklaracja stanowi pochodną porozumienia poszczególnych krajów w kwestii wspólnego planu działania na rzecz wzmocnienia polityk publicznych w dziedzinie kultury dla zrównoważonego rozwoju.
Według danych UNESCO sektor kreatywny jest jednym z najważniejszych motorów rozwoju na świecie. Zapewnia ponad 48 milionów miejsc pracy na całym świecie – z czego prawie połowę zajmują kobiety – co stanowi 6,2% zatrudnienia i 3,1% światowego PKB. To także sektor, który zatrudnia i daje szanse na rozwój największej liczbie młodych ludzi poniżej 30 roku życia.
Z treścią Deklaracji można zapoznać się tu: [link]
European Research and Innovation Days 2022
R&I Days, które odbyło się online 28 i 29 września 2022 r., to coroczne flagowe wydarzenie Komisji Europejskiej poświęcone badaniom i innowacjom, które gromadzi decydentów, badaczy, przedsiębiorców i opinię publiczną w celu prezentacji nowych rozwiązań, dzielenia się dobrymi praktykami i kształtowania przyszłości badań i innowacji w Europie i poza nią.
Podczas tegorocznego wydarzenia szczególnie mocno podkreślano istotną rolę kultury i dobrostanu. Poszczególne panele koncentrowały się na kwestiach powiązania kultury i innowacji, kreatywności, zdrowia psychicznego i wellbeingu. Omawiano program Kreatywna Europa, okazję do prezentacji mieli przedstawiciele projektu New European Bauhaus budującego mosty między Nowym Zielonym Ładem a miejscami, w których żyjemy na co dzień oraz projektu Culture for Health koncentrującym się na wykorzystaniu działań kulturowych w celu poprawy zdrowia i samopoczucia oraz współtworzenia polityki europejskiej w tym zakresie.
Należy podkreślić, że współpraca międzysektorowa w celu wspierania zdrowia psychicznego jest szczególnie istotna w obecnej sytuacji geopolitycznej i towarzyszących nam wyzwaniach globalnych, do których niewątpliwie zalicza się zmiana klimatu (sixth report of the Intergovernmental Panel on Climate Change on
28 February and 4 April 2022, insisting that urgent action is needed to halve emissions by 2050), pandemia COVID-19 poważnie uderzająca w sektor kultury i sztuki, starzejące się społeczeństwo wymagające coraz bardziej specjalistycznej opieki zdrowotnej, agresja militarna Rosji na Ukrainę powodująca kryzys humanitarny, problemy gospodarcze, zakłócenia globalnych dostaw energii i produkcji żywności.
Kultura i zrównoważony rozwój 2022
Grupa 50 ekspertów z państw członkowskich UE opublikowała raport Stormy Times. Nature and humans: Cultural courage for change (Burzliwe czasy. Natura i ludzie: kulturowa odwaga do wprowadzania zmian). Publikacja koncentruje się na roli, jaką powinna pełnić kultura w realizacji celów zrównoważonego rozwoju w najbliższych latach.
Komisarz do spraw innowacji, badań naukowych, kultury, edukacji i młodzieży Mariya Gabriel w następujący sposób określiła rolę kultury we współczesnym świecie: Kultura jest fundamentem naszych społeczeństw. Jest katalizatorem przemian, skłania nas do stawiania pytań o nasz styl życia, pomaga nam wywoływać zmiany, których chcemy doświadczać. Z zadowoleniem przyjmuję to sprawozdanie oraz prace grupy ekspertów, które pozwolą nam dogłębnie zrozumieć naszą drogę do lepszej i bardziej zrównoważonej przyszłości.
Eksperci sformułowali 11 zaleceń od Europy i dla Europy, wedle których należy na nowo przemyśleć relacją między człowiekiem a naturą, żeby wypracowywać rozwiązania przyjazne dla planety i zrównoważonej przyszłości.
Warto przypomnieć, że w maju 2020 roku Rada UE dodała do planu prac w dziedzinie kultury na lata 2019–2022 priorytet „Kultura jako siła napędowa zrównoważonego rozwoju”, ponieważ uznano, że w Agendzie 2030 nie dostrzega się dostatecznie wkładu kultury w realizację celów zrównoważonego rozwoju.
Nowy dokument podkreśla istotną rolę kultury jako narzędzia informującego o dostępnej wiedzy naukowej i społecznej oraz artystów, którzy w swojej twórczości powinni odnosić się do aktualnych wyzwań globalnych. Zaleca się również, żeby sektory kultury i kreatywny dążyły do ekologicznych i inkluzywnych rozwiązań oraz praktyk mających na celu budowanie rezyliencji wśród przedstawicieli młodego pokolenia, którzy będą inicjatorami zmian w następnych latach.
European Commission, Directorate-General for Education, Youth, Sport and Culture, Stormy times : nature and humans : cultural courage for change : 11 messages for action for and from Europe : executive summary, Publications Office of the European Union, 2022
Kultura a zrównoważony rozwój
Trudno się nie zgodzić, że dziś kultura, niezależnie od jej definicji, stanowi podstawę rozumienia zależności pomiędzy zagadnieniami ekonomicznymi, środowiskowymi i społecznymi. Została ona określona czwartym filarem zrównoważonego rozwoju przez J. Hawkesa [2001], a w 2013 r. przyjęto deklarację UNESCO, w której kultura stała się kluczową strategią wdrażania zrównoważonego rozwoju [UNESCO, 2013]. W rzeczonym dokumencie kulturę uznaje się za podstawę dobrobytu społeczno-ekonomicznego, ale jednocześnie brak ostrości tego pojęcia prowadzi do trudności we wdrażaniu kultury w polityce zrównoważonego rozwoju, w konkretnych strategiach rozwoju na poziomie globalnym, regionalnym czy lokalnym.
Jeśli zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju powinniśmy zostawić Ziemię w tak dobrym lub lepszym stanie dla przyszłych pokoleń, niż ją zastaliśmy [Brundtland], kultura powinna nieustannie stawać się forum otwartej rozmowy między podmiotami, inspirującym ludzkość twórczymi pomysłami, zachęcającym do krytycznego myślenia, wzajemnego szacunku, empatii, zaufania, motywującym do podejmowania ryzyka w istotnych sprawach. Za pośrednictwem działań kulturowych należy nieustannie aktywizować różnego rodzaju społeczności i zachęcać je do pracy na rzecz rozwoju społeczeństwa. Aktywne życie kulturalne pociąga za sobą promocję demokracji i stwarza warunki do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.
Kultura w zrównoważonym rozwoju
Kulturę należy postrzegać jako integralną część samej koncepcji zrównoważonego rozwoju. Jako jego czwarty filar wnosi do społeczeństwa podstawowe wartości, które są nie mniej ważne, niż zagadnienia ekologiczne, społeczne i ekonomiczne. Fundamentalne wartości, którymi kieruje się określona społeczność wspierają rozwój kultury i umożliwiają rozwój społeczny. Różnorodność form wyrazu kulturowego, innowacyjne sposoby wprowadzania sztuki i kultury w przestrzeń społeczną przyczyniają się do budowania społeczeństwa obywatelskiego.
Kultura dla zrównoważonego rozwoju
Kultura pomaga zapewnić zrównoważony ekologicznie rozwój. W tej roli kultura jest postrzegana przede wszystkim jako narzędzie, które pomaga wyjaśniać i ujmować w odpowiedniej perspektywie wyzwania, zwłaszcza ekologiczne, przed którymi stoi świat. Jest również postrzegana jako medium, które może łączyć i równoważyć inne filary koncepcji SDG, ponieważ bez kultury nie ma interakcji między perspektywami ekologicznymi, ekonomicznymi i społecznymi w zrównoważonym rozwoju.
Kultura jako zrównoważony rozwój
W tej perspektywie kultura jest zwykle rozumiana bardzo szeroko. Staje się ona synonimem ludzkiego działania i interakcji – i jest rzeczą oczywistą, że bez niej nie ma społeczeństwa. Jest działaniem samym w sobie, fundamentem, na którym opierają się wszelkie działania, pozornie nie mające z nią wiele wspólnego. Kultura scala wszystkie składowe zrównoważonego rozwoju, podejmując kwestie:
zapewnienia wolności wypowiedzi artystom i innym osobom zaangażowanym w sferę kultury;
przyczyniania się do wzrostu gospodarczego dzięki wspieraniu branży kreatywnej;
umacniania pokoju na obszarach pokonfliktowych dzięki działaniom artystycznym i kulturalnym;
promowania dialogu i współpracy międzykulturowej.
Literatura (dla) zrównoważonego rozwoju
Cele Zrównoważonego Rozwoju (ang. Sustainable Development Goals – SDGs) to plan działania na rzecz przemian i przeobrażeń świata, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone w sposób zrównoważony, z szacunkiem dla środowiska oraz z uwzględnieniem potrzeb przyszłych pokoleń. 17 Celów zrównoważonego rozwoju i związanych z nimi 169 działań stanowi podstawę Agendy 2030 na rzecz zrównoważonego rozwoju świata, uwzględniającej aspekt ekonomiczny, społeczny i środowiskowy. Plan ten wskazuje na najważniejsze wyzwania naszych czasów. Przedstawia wizję budowy lepszego świata z korzyścią dla mieszkańców planety oraz jego naprawy. Skupiają się one wokół 5 obszarów: ludzie, planeta, dobrobyt, pokój, partnerstwo (ang. 5x P: people, planet, prosperity, peace, partnership). W opinii publicznej trzy filary zrównoważonego rozwoju obejmują ekologię, ekonomię i społeczeństwo (Zapf 2016, 15). Od pewnego momentu za czwarty filar zrównoważonego rozwoju uznaje się kulturę [UNESCO, 2013]. Jednocześnie funkcjonuje pojęcie „sztuki zrównoważonego rozwoju” (ang. sustainable art), za którym kryje się działalność artystyczna charakteryzująca się świadomością ekologiczną, przeciwdziałaniem przemocy, odrzucaniem antropocentrycznego modelu oraz inicjatywami na rzecz kształtowania demokracji i społecznej sprawiedliwości (Fowkes, 2015). Na gruncie polskim zadomowiło się pojęcie ekokrytyki, które jest kategorią opisującą nurty interpretacyjne zorientowane na teksty (nie tylko literackie) jako źródło wiedzy o relacjach łączących człowieka z jego środowiskiem (Czapliński 2017, Ubertowska, 2018, Tabaszewska 2018). Ekokrytyka koncentruje się na rozbudowanej relacji literatura–środowisko. Kulturowe teorie literatury zaś uznają literaturę za jedną z wielu (wcale nie najważniejszą) praktyk symbolicznych (dyskursem) poddanych społecznym regułom produkcji i kontroli. Autor i czytelnik zostają wezwani do swych ról nie przez swoje prywatne upodobania, lecz przez panujące ideologie oraz sposoby kulturowego usytuowania: płeć, przynależność klasową i etniczną. Badacze literatury analizują stereotypowe przedstawienia, które stały się matrycą w procesie powstawania lokalnych tożsamości, śledzą strategie konstruowania znaczeń w kulturach podporządkowanych imperialnemu centrum. Jednocześnie prowadzi się badania nad tekstami ujednolicającymi kultury czy grupy społeczne i nad tymi, które sprzeciwiają się takim postawom wobec mniejszości religijnych i społecznych w strukturach danej zbiorowości oraz relacji między centrum i marginesem. Opisane badania koncentrują się na poszczególnych zagadnieniach istotnych z perspektywy Agendy 2030, tworząc nowe odczytania i dyskursy, pozostające jednak oddzielone od siebie. Ekokrytyka na przykład koncentruje się na środowisku, nie odwołując się do innych problemów współczesnego świata.
Literatura zrównoważonego rozwoju obejmowałaby teksty artystyczne, w których występują odniesienia na poziomie treści i formy do celów i zadań Agendy 2030. Zrównoważony rozwój w sensie tekstowym na gruncie badań literackich nie jest ustalonym ani jednolitym pojęciem, a polem międzydyskursywnych rezonansów, które nie jest na pierwszym planie, ale wyraźnie zawiera w sobie radykalny potencjał sztuki literackiej, zarówno w zakresie krytyki kulturowej, jak i eksperymentu estetycznego.
W jaki sposób w tekstach literackich (nie tylko stricte literackich, również pogranicznych i eksperymentalnych) odnosi się (na wielu poziomach: np. strategii tekstowej) do pięciu obszarów uznanych za kluczowe w Agendzie 2030: ludzi, planety, dobrobytu, pokoju, partnerstwa. W jakiego rodzaju tekstach – a więc i szerzej, sposobach mówienia – które mogą stanowić odpowiedź na aktualne problemy, znajdziemy problemy, zagadnienia, pytania, wątpliwości współbrzmiące z tymi wyrażonymi za pośrednictwem celów zrównoważonego rozwoju?
